Τοξικές σχέσεις στη ζωή και στον έρωτα και πώς να τις χειριζόμαστε

Τι είναι «Τοξική σχέση»;

Είναι μια σχέση που

·       *  σου τρώει ενέργεια  

·       * σε εξασθενεί ψυχικά και σωματικά

·       * υποβιβάζει την εικόνα που έχεις για τον εαυτό σου

     ( αυτοεκτίμηση, αυτοσεβασμός, αυτοπεποίθηση κ.λπ. )

·       * σε κάνει να αισθάνεσαι διαρκώς ανασφάλεια, καταπίεση και απόρριψη

·        * σε γεμίζει μ’ ένα αίσθημα αδιεξόδου & απαισιοδοξίας απέναντι στη ζωή, κι έτσι

·       *  σε κρατά φυλακισμένο μέσα της 

Μπορεί να είναι μια σχέση με άτομο μέσα στον στενό ή στον ευρύ οικογενειακό κύκλο, μια σχέση φιλική, επαγγελματική ή και ερωτική. Συχνά νιώθεις σφίξιμο στην καρδιά και στο στομάχι κάθε φορά που ξέρεις πως είναι να δεις τον τοξικό. Αλλά και μετά από κάθε επαφή μαζί του νιώθεις κουρασμένος και άδειος, σαν στυμμένη λεμονόκουπα. Στην πραγματικότητα μια τέτοια σχέση σχεδόν πάντα εμπεριέχει μια ή πολλές μορφές ψυχολογικής κακοποίησης, όμως παρόλα αυτά οι περισσότεροι από μας  δεν το συνειδητοποιούμε.  Ίσα-ίσα δε, που νομίζουμε ότι εμείς είμαστε αυτοί που φταίμε επειδή δεν ανταποκρινόμαστε στις προσδοκίες του άλλου κι  ότι – φυσικά !-- αξίζουμε την διαρκή κακομεταχείριση που δεχόμαστε  απ' αυτόν. 

Υπάρχουν διαφόρων επιπέδων και ποιοτήτων τοξικές σχέσεις και τοξικοί άνθρωποι, από τις πιο " φυσιολογικές" περιπτώσεις μέχρι και τις πιο αρρωστημένες.. Στην πραγματικότητα, όλες οι σχέσεις μπορούν δυνάμει να γίνουν τοξικές, γιατί όλοι εμείς οι άνθρωποι έχουμε τη δυνατότητα να γινόμαστε τοξικοί, ( δεδομένου ότι ελάχιστοι από μας είναι εκείνοι που έχουν «δουλέψει»  τον εαυτό τους για να γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν τους εγωισμούς, τις ανασφάλειες και τα’ απωθημένα τους, έτσι ώστε να μην εκδηλώνονται σε βάρος των άλλων ).

Τι είναι αυτό που μπορεί να απελευθερώσει την τοξικότητα;

Η εργασιακή, η οικογενειακή ή η συναισθηματική εξουσία ! Η εξουσία δηλαδή που κάποιοι από μας ενδέχεται ν’ αποκτήσουμε επάνω σε άλλους, είτε π.χ. στον εργασιακό χώρο ( βλ. προϊστάμενος – υφιστάμενοι ), είτε επάνω σε κοντινούς μας ανθρώπους που ξέρουμε ότι τρέφουν αισθήματα για μας, είτε επάνω σ’ έναν ερωτικό σύντροφο που είναι συναισθηματικά εξαρτημένος από μας.

Ιδιαίτερα μέσα στην ερωτική σχέση, είναι πανεύκολο τα πράγματα να βγουν εκτός ελέγχου και να γίνουν τοξικά για τον έναν ή και για τους δυό, γιατί υπάρχουν διάφορες μορφές εξάρτησης μεταξύ τους ( συναισθηματική, οικονομική, κοινωνική, ερωτική ) αλλά και γιατί υπάρχει στενή και καθημερινή επαφή. 

Πώς μπορεί να εκφράζεται η τοξικότητα μέσα στο πλείστο των ανθρώπινων σχέσεων ;

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ :

Λεκτικά: Με δεικτικό ύφος, ειρωνεία, χαρακτηρισμούς, πικρόχολα σχόλια κ.ά. )

Παραδείγματα: 

1.     Όταν  σε …. ακυρώνει :

·        « Δηλαδή τώρα νομίζεις ότι κάτι έκανες; Τίποτα δεν έκανες!  Εγώ τα κάνω όλα εδώ μέσα.

·        « Αν δεν ήμουν εγώ…….»

·        «  Δεν σου έχω ζητήσει ποτέ να κάνεις ένα πράγμα, και να  μην το έχεις κάνει σαν τα μούτρα σου! »

 2.     Όταν αρνείται ότι σε έχει πληγώσει :

·         « Παραείσαι μη- μου- άπτου !»

3.     Όταν σ’ εξευτελίζει την ώρα που είσαστε μόνοι, ή και μπροστά σε τρίτους : 

·              « Ποιός θα σ’ ήθελε εσένα;»

·              « Ούτε κι εγώ δεν ξέρω γιατί σ’ ανέχομαι ακόμα...! »

4.     Όταν σού καλλιεργεί ενοχές :

·        « Εσύ είσαι πάντα που τον ξεκινάς τον καυγά! »

·         « Εσύ είσαι που πας να καταστρέψεις τη σχέση μας, με τα  καμώματά σου!»

Α- λεκτικά :  Με … μια σιωπή που λέει πολλά –η οποία όμως μπορεί να γίνει πολύ κακοποιητική. Γίνεται « όπλο», όταν ο τοξικός γνωρίζει πως ο εξαρτημένος έχει ανάγκη να επικοινωνήσει  σκέψεις και συναισθήματα μαζί του, ή να δεχτεί την επιδοκιμασία του για κάτι που κατάφερε με κόπο : Ο τοξικός  απολαμβάνει να ματαιώνει το θύμα του με μια « φλύαρη» σιωπή που ξεπερνάει τα όρια της αδιαφορίας, και  «φωνάζει» απόρριψη.  Εκείνος παριστάνει πως είναι βαθιά απορροφημένος σε κάτι κραυγαλέα ασήμαντο, αποφεύγοντας να σε κοιτάξει στα μάτια, αδιαφορώντας για σένα « παραδειγματικά». Τί « λέει»;

« Σε προειδοποιώ, φρόντισε να μην το ξανακάνεις. Γιατί και πάλι δεν πρόκειται να σ’ ακούσω!» 

Ή, αν την ώρα που του μιλάς χασμουριέται επιδεικτικά, μαζεύει βιαστικά τα πράγματά του/της, λέει  «Πάω για ύπνο ….» σαν να μην άκουσε τίποτα, κι εξαφανίζεται στην κρεβατοκάμαρα.

Με τη γλώσσα του σώματος : Το σώμα λέει μέχρι και επτά φορές περισσότερα πράγματα από τη γλώσσα! Παράδειγμα :

Μιλάς στον τοξικό. Και να, παρουσιάζεται η μουτσούνα του « πρωτομάρτυρα», με το κεφάλι του να κινείται αριστερά-δεξιά με …. ιερή αγανάκτηση και μάτια που υψώνονται προς τον Μεγαλοδύναμο, καθώς  μετράει αναστενάζοντας ένα-ένα τα λεπτά μέχρι να τελειώσεις τη φράση σου, μοιάζοντας σα να λέει :

« Θεέ μου, για πόσο ακόμα θα με υποβάλεις στο μαρτύριο ν’ ακούω τέτοιες ανοησίες …!»

ΜΕΤΑΞΥ ΕΡΩΤΙΚΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ :

Η τοξικότητα εκδηλώνεται και με αδικαιολόγητη ζήλια, όπου η υποτιθέμενη υποψία είναι το πρόσχημα για την φυλάκιση του ερωτικού συντρόφου.Φυσικά, η τοξικότητα  τείνει να μεταφέρεται και στο κομμάτι της σεξουαλικής επαφής. Εκείνος λοιπόν απ' τους δυό που δέχεται τις τοξικές επιθέσεις νιώθει συνήθως ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας. Κι έτσι, την ώρα που τα σώματα είναι κοντά, εκείνην της σεξουαλικής επαφής, οι ψυχές είναι μακριά.  Εμείς μεν οι γυναίκες, αν και δεν αποκαλύπτουμε πόσο υποβιβασμένες νιώθουμε,  στην πράξη έχουμε μια απροσδιόριστη αίσθηση ότι ο σύντροφός μας μάς χρησιμοποιεί και μας εξευτελίζει, ή μετά το σεξ νιώθουμε  ως δια μαγείας πιο αδειανές και πιο απελπισμένες από πριν. Πολλοί άντρες, απ' την δική τους την πλευρά παρουσιάζουν δυσκολία να αποδώσουν σεξουαλικά με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, και αργά ή γρήγορα απομακρύνονται σεξουαλικά από τη σύντροφό τους.

Τί μας κρατάει μέσα σε μια σχέση τοξική ;

Ή, με άλλα λόγια, " Αφού σε βασανίζει γιατί κάθεσαι ακόμα μαζί του;" Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι " Οι δικές μου ανασφάλειες". Ο καθένας μας έχει ελλείψεις στο δικό του παρελθόν, οι περισσότερες από τις οποίες χρονολογούνται από τα πρώτα του παιδικά χρόνια. Μπορεί μέσα στο μυαλό του, η σχέση με τον άνθρωπο που τον δηλητηριάζει να φαντάζει αναντικατάστατη, ή μπορεί ο ίδιος να είχε συνηθίσει τόσο να τον υποτιμούν και να τον καταπιέζουν που βλέπει τη μεταχείρισή του μέσα σ' αυτή τη σχέση " φυσική".... 

Θεραπεύεται η τοξικότητα μέσα σ’ ένα ζευγάρι;

Για να καταλάβουμε αν πράγματι μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, πρέπει να δούμε πρώτα ποιο είναι το προφίλ του εκ πεποιθήσεως τοξικού συντρόφου : Οικογενειακό παρελθόν με έντονες συναισθηματικές ανασφάλειες, ενδο-οικογενειακή βία, γονείς μη διαθέσιμοι συναισθηματικά. Ένα άτομο που καταλήγει στην τοξικότητα είναι χαρακτήρας που δυσκολεύεται να δομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης με τους κοντινούς του ανθρώπους, προσπαθεί να κρύψει ότι δεν έχει αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, κι έτσι ωθείται ν’ αναζητεί την ψυχική τροφή που του έλλειψε στα παιδικά του χρόνια μέσα απ’ το να κατέχει και να ελέγχει τους άλλους. Αυτό το πετυχαίνει μόνο όταν τους υποβιβάζει κι όταν τους κάνει να νιώθουν αγωνία και δυστυχία.

Δεν υπάρχουν δυστυχώς και πολλά που να μπορεί να κάνει ο σύντροφος - θύμα για ν’ αλλάξει τον τοξικό - ό,σο κι αν τον αγαπάει -- ακόμα κι αν υποκύψει στις παράλογες απαιτήσεις του. Αντίθετα, μόνο ο ίδιος ο τοξικός είναι εκείνος που θα μπορούσε να δώσει ανάσα στη σχέση κάνοντας ψυχοθεραπεία, πράγμα που συνήθως δεν δέχεται να κάνει ποτέ, μιας και αρνείται ότι έχει αυτός το πρόβλημα. Έτσι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία αυτές οι σχέσεις είναι απ’ την αρχή καταδικασμένες στη δυστυχία, ή να διαλυθούν. Έτσι, η μόνη λύση γι’ αυτόν που ασφυκτιά δίπλα σε κάποιον τοξικό, είναι να προστατέψει τον εαυτό του. Τι σημαίνει αυτό;

·       

* * Να συνειδητοποιήσει τι παιχνίδι του παίζει ο τοξικός.

· * Να καταλάβει ότι δεν φταίει αυτός για τίποτα απ’ τα  όσα ο άλλος του έχει προσάψει και να συνειδητοποιήσει ότι ο ίδιος αξίζει κάτι πολύ καλύτερο.

·  *  Ν’ αποστασιοποιηθεί απ' αυτόν συναισθηματικά, και .. γιατί όχι; Και γεωγραφικά ! Αν αυτό είναι δυνατό....

Με άλλα λόγια, εμείς οι ταλαιπωρημένοι τα μάλλα από μια σχέση που μας δηλητηριάζει καθημερινά, ας μην ψάχνουμε αλλού το κλειδί για την ευτυχία ή την παντοτινή δυστυχία, παρά μονάχα μέσα στον ίδιο τον εαυτό μας.

© Δώρα Νικολαΐδου, Νοέμβριος 2014