ΠΡΩΤΟΤΟΚΑ & ΔΕΥΤΕΡΟΤΟΚΑ

Πώς επηρέασε η σειρά που γεννηθήκαμε τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και  την μετέπειτα εξέλιξη της ζωής μας;

Ομιλία για ομάδες αυτογνωσίας γυναικών άνω των 45 ετών.

Είμαι σίγουρη πως αυτά που θα διαβάσετε εδώ, θα σας δώσουν τροφή για σκέψη επάνω στο χαρακτήρα των δικών σας παιδιών. Όμως, όχι μόνον! Σκεφτείτε πως μπορεί να προβληματιστείτε και για το πώς διαμορφωθήκατε κι εσείς μέσα στην πατρική σας οικογένεια, αλλά ακόμα και για την εξέλιξη του χαρακτήρα των παιδιών των παιδιών σας ( όσες έχετε ήδη και εγγόνια ). 

Πάμε λοιπόν να δούμε κάποιες «μαγικές συμπτώσεις» που ενώνουν όλους τους πρωτότοκους μαζί κι όλους τους δευτερότοκους μεταξύ τους, και που φυσικά δεν είναι καθόλου μαγικές αλλά εξηγούνται με βάση τους νόμους της ψυχολογίας των γονιών όλου του κόσμου…

Ι. Τι σημαίνει λοιπόν να είναι κανείς το πρωτότοκο παιδί μιας οικογένειας;  Είναι προσόν ή μειονέκτημα να είναι κανείς το Νο 1; 

Το να είναι κανείς πρωτότοκος είναι πολύ σκληρή δουλειά. Σε όλη του τη ζωή, από πριν ακόμα γεννηθεί το δεύτερο παιδί, βρίσκεται πάντα  κάτω απ’ το μικροσκόπιο, κάτω απ’ το φως της ανάκρισης, θέλει δεν θέλει. Τον μετράνε, τον βαθμολογούν, τον κρίνουν και … τον κατακρίνουν.

Εσύ η πρωτότοκη….

Όταν γεννήθηκες ήσουν το πιο σημαντικό πράγμα που είχαν κάνει μέχρι τότε οι γονείς σου! Ήσουν η βιτρίνα της σχέσης τους, η δικαίωση των αντιθέσεών τους, ο καρπός του έρωτά τους : ‘Έπρεπε να είσαι το τέλειο παράδειγμα πειθαρχίας, καλής συμπεριφοράς, επίδοσης κλπ. Αλλά κι εσύ όμως, έβλεπες πάντα τον πατέρα και τη μητέρα σου ως «τέλεια» πρότυπα κι αποζητούσες όχι μόνο την επιδοκιμασία τους, αλλά και να τους μοιάσεις. Αυτά, όσον αφορά στην παιδική σου ηλικία.

Αλλά και μετά; Γιατί ο τίτλος και ο ρόλος του πρωτότοκου είναι μια πύρινη σφραγίδα που  κουβαλάμε σ’ όλη μας τη ζωή, ακόμα κι όταν δεν είμαστε πια κόρες και αδελφές. Ακόμα κι όταν γινόμαστε σύζυγοι και μάνες, πάλι σκεπτόμαστε και δρούμε σαν πρωτότοκες. Για σκέψου λοιπόν…  Μήπως μέσα στο γάμο και στην οικογένειά σου εσύ συνέχισες να σηκώνεις στην πλάτη σου προβλήματα που ήταν όλο και μεγαλύτερα, όλο και σοβαρότερα; Μήπως έπεσες σ’ αυτήν την παγίδα, γιατί το έβλεπες  σαν πρόκληση ( έτσι σου είχαν μάθει, γιατί βόλευε ), κι όχι σαν αγγαρεία ( όπως είναι στην πραγματικότητα ); Και μήπως έτσι, χωρίς να το καταλάβεις, πρέσαρες το σύντροφό σου ή τον έκανες ανεύθυνο;  Αν καθίσεις και το ξανασκεφτείς, μπορεί αυτή σου η υπερ-υπευθυνότητα να επηρέασε όχι μόνο το τι τύπο άντρα παντρεύτηκες, αλλά και το με ποια πρότυπα ανέθρεψες και  το δικό σου το πρωτότοκο παιδί.

Να το πούμε πιο συγκεκριμένα : Κάποιες φορές το πόσο σκληροί και αυστηροί έχουμε μάθει εμείς να είμαστε με τον εαυτό μας, το κάνει αυτονόητο να είμαστε – άθελά μας !—σκληροί και αυστηροί και μ’ αυτούς που αγαπάμε. Παραδείγματος χάριν : Κάποιες σύζυγοι και μάνες που στη δική τους πατρική οικογένεια είχαν υπάρξει πρωτότοκα παιδιά συχνά συνειδητοποιούν, μετά από μια κρίση μέσα στο γάμο τους, ότι πάντα πρεσάριζαν τον σύντροφό τους, περιόριζαν τα παιδιά τους, αλλά  είχαν και παράλογα υψηλές απαιτήσεις απ’ όλους αυτούς, απλά και μόνο από … κεκτημένη ταχύτητα : Γιατί ήταν ανέκαθεν και οι ίδιες πρεσαρισμένες και  είχαν πάντοτε παράλογες απαιτήσεις κι απ’ τον ίδιο τον εαυτό τους.

Τι σκέπτεται και τι λέει μια πρωτότοκη :

«Όλοι εξαρτώνται από μένα, δεν μπορώ να ξεφύγω από τίποτα.»

«Είναι πολύ δύσκολο να είσαι η μεγαλύτερη.»

«Δεν μου επέτρεψαν ποτέ να είμαι παιδί….. !» ( Σε σύγκριση με το μικρότερο, όσο μικρός κι αν είναι, είσαι πάντα « η μεγάλη»)

«Αν δεν το κάνω εγώ αυτό, δεν θα γίνει ποτέ/δεν θα γίνει σωστό».

«Δεν είπα ποτέ μου ότι ήθελα να είμαι πρότυπο!»

«Η μαμά δεν με άφησε ποτέ να το κάνω αυτό όταν ήμουν στην ηλικία σου».

«Γιατί πρέπει να το κάνω και αυτό εγώ;»

«Θεέ μου, κανείς δεν κάνει τίποτα εδώ μέσα…!»

Πλεονεκτήματα :

Εσύ, που είσαι πρωτότοκη, έχεις την τάση να 

·    * Τα κάνεις όλα καλά  (  Υπερ-οργανωμένη, υπερ-αποδοτική, στυλοβάτης της οικογένειας ).

·     * Επιλέγεις συνήθως επαγγέλματα ευθύνης και κύρους πχ Δασκάλα, δικηγόρος, γιατρός κλπ).

·        * Είσαι εργατική, φιλόδοξη και βάζεις πάντα στόχους ψηλότερους απ’ το μπόι σου.

·   * Μπαίνεις εύκολα στο τρυπάκι της πρωτιάς κι αναζητείς  αναγνώριση. ( Η καλή νοικοκυρά, η πιο εργατική υπάλληλος στο γραφείο ) κλπ.

·      *Αναλύεις και μελετάς σε βάθος τα πράγματα, θέλοντας να τα δεις απολύτως ξεκάθαρα πριν αποφασίσεις πώς θα πράξεις. Για τους άλλους είσαι ο μπροστάρης, « το παιδί που βρίσκει πάντα  λύσεις».

·  * Αντιστέκεσαι όσο μπορείς στον παρορμητισμό, προτιμάς τη λογική : « Τι είναι πρέπον», « Τι είναι σωστό».

·       * Έχεις συνηθίσει να είσαι, και ν’ αγωνίζεσαι για να παραμείνεις

« Το καλό παιδί».

Μειονεκτήματα :

Εσύ η πρωτότοκη….

·    Πετυχαίνεις τους υψηλούς σου στόχους πάντα σε βάρος του εαυτού σου. Αδειάζεις συχνά από ενέργεια. Σε τρώει το στρες. Είσαι ο πιο αυστηρός σου βαθμολογητής και δεν αισθάνεσαι ποτέ πως οι προσπάθειές σου υπήρξαν αρκετές, ή πως έφεραν το ποθούμενο αποτέλεσμα.

·  Δεν ένιωσες ποτέ ελεύθερη να είσαι αυτή που θα ήθελες να είσαι. Νιώθεις πάντασυμπιεσμένη ανάμεσα στα θέλω σου και στα άκαμπτα πρότυπα που σου βάζει ο αυστηρός εαυτός σου.

·     Σκέφτεσαι πάρα πολύ, παραείσαι σοβαρή.

·    Πολλές φορές παραγίνεσαι υποχωρητική, γιατί οι άλλοι απλά… πρέπει να προηγούνται.

· 

    Για όλους αυτούς τους λόγους, οι άλλοι σ’ εκμεταλλεύονται. Σε βρίσκουν « Εύκολο θύμα», « Το παιδί για όλες τις δουλειές», εύκολο στόχο για να σου ρουφάνε ενέργεια.

·   

       Νιώθεις αγανακτισμένη, όταν διαπιστώνεις ότι πλέον είσαι  παγιδευμένη στην μεγάλη ιδέα που έχουν  οι άλλοι για σένα, που αισθάνεσαι υποχρεωμένη να τροφοδοτείς διαρκώς. Λες, « Εγώ, το καλό παιδί, δεν μπορώ να κάνω το …., θα με κράξουν!» Γι αυτό και,

· 

    Στη μέση ηλικία κάποιες πρωτότοκες γυναίκες είναι περισσότερο ευάλωτες για να κάνουν την επανάστασή τους ( να τα τινάξουν όλα στον αέρα για ένα πάθος, ένα ρίσκο ή ένα όνειρο ζωής ), δείχνοντας στους άλλους ένα εντελώς αντίθετο πρόσωπο απ’ αυτό που είχαν αφήσει να φανεί μέχρι τότε. Είναι γιατί σκέφτονται μέσα τους «Η ζωή με προσπερνάει, δεν έχω ζήσει τίποτα που να ήθελα, όπως θα το ήθελα….». «Κουράστηκα να είμαι το στήριγμα όλων !».

Ναι, ακόμα και σήμερα σ’ αυτήν την ηλικία που έχουμε φτάσει όσες από μας ήμαστε πρωτότοκες, υπάρχει χρόνος να πετάξουμε από πάνω μας τα βάρη που τυχόν φορτωθήκαμε. Βάρη που σηκώσαμε στους ώμους μας μόνο και μόνο επειδή είχαμε την «ευτυχο»-«ατυχία» να γεννηθούμε πρώτες…

Πώς θα θεραπευτούμε απ’ την «αρρώστια» του να είμαστε μια ζωή οι πρωτότοκες ;

Θα πρέπει επιτέλους

1 Να μάθουμε να λέμε «όχι» ( Να βάζουμε τα όριά μας, σταθερά, ξεκάθαρα, αποφασιστικά ).

2.     Να μάθουμε ν’ αφήνουμε και μερικά πράγματα ατακτοποίητα.

3.     Να μάθουμε να περιμένουμε 24 ώρες μέχρι να προσφερθούμε εθελοντικά…

4.  Να μάθουμε να εκφράζουμε εγκαίρως τις ανάγκες μας και τα παράπονά που έχουμε από τους άλλους.

5.     Να προσπαθούμε να μην ανησυχούμε για μικρο-λεπτομέρειες.

6.     Να μάθουμε να αποδεχόμαστε τους άλλους, και – κυρίως -- τον εαυτό μας όπως είναι. Να μην υπερ-διορθώνουμε. Η τελειότητα συντρίβει.

7.   Να μάθουμε να κλέβουμε απ’ τον εαυτό μας χρόνο για να χαλαρώνουμε, να μην τον ζορίζουμε. Η ζωή είναι μικρή για να τη φάμε στον ανήφορο.

ΙΙ. Τι σημαίνει να είσαι το δευτερότοκο παιδί μιας οικογένειας; Είναι μειονέκτημα ή …μήπως είναι τελικά προσόν να είσαι το Νο 2;

Δεν είναι καθόλου αστείο να είσαι ο μικρότερος.. Πολλές φορές είναι εύκολο να νιώσεις « το αποπαίδι», ο τελευταίος τροχός της αμάξης, ο μικρός, ο ασήμαντος κι ο χαζός.

Εδώ, θα ξεκινήσουμε επίτηδες από τα Μειονεκτήματα :

Εσύ η δευτερότοκη….

Που, για πολλά χρόνια φορούσες τα ρούχα της πρωτότοκης, που ήταν λίγο φθαρμένα, πολύ ντεμοντέ και πολύ « μεγάλα» για σένα.

Που, πάντα σύγκρινες - έστω και κρυφά— τα επιτεύγματά του μ’ αυτά του πρωτότοκου αδελφιού σου και ζοριζόσουνα ν’ αναμετρηθείς μαζί του στο ίδιο γήπεδο.

Που, σκόνταφτες πάνω σ’ αυτήν / σ’ αυτόν για να γίνεις εσύ η καλύτερη.

Που, από μικρή ήξερες ότι πρέπει να βρεις έναν δικό σου δρόμο για να κάνεις τους άλλους να σε προσέξουν.

Όμως, μήπως κιόλας το ότι ήρθες δεύτερη ήταν τελικά και προσόν;

Πλεονεκτήματα :

Γιατί… πέρασες απ’ την κλειδαρότρυπα: Η μαμά κι ο μπαμπάς δεν ήταν ποτέ τόσο σχολαστικοί με σένα. Ο πρώτος/η πρώτη μάζευαν πάντα τις κριτικές, τις υψηλές προσδοκίες, τη μπόρα της καταπίεσης.

Γιατί, ήσουν υπό την προστασία του πρωτότοκου ( τον/την είχαν μάθει να σε προσέχει )κι αυτό σου έδινε εσένα μια παραπανίσια ασφάλεια να κάνεις ανταρσίες και .. - γιατί όχι; -- και βλακείες.

Γιατί, είσαι πιο χαλαρή απ’ το πρωτότοκο. Είσαι δηλαδή οπαδός του      « Ε, καλό είναι, φτάνει», ή του « Ε, δεν είναι και τέλειο, αλλά δεν πειράζει, κάνει τη δουλειά του», ή του « Ναι, κάτι πρέπει να γίνει γι’ αυτό, εγώ βαριέμαι, κανένας άλλος να το κάνει;» ( η καμπάνα χτυπάει για τον/την μεγάλη).

Γιατί αναζητάς βέβαια να είσαι στο προσκήνιο, αλλά εκεί που μπορείς να βάλεις τους δικούς σου όρους. ( π.χ. Δευτερότοκοι είναι γενικά πιο εξωστρεφείς, έχουν πολλούς φίλους, είναι δημοσιοσχεσίτες και καταφέρνουν να περνάει πάντα το δικό τους ). Ξέρουν να «πουλάνε» τον εαυτό τους ακριβά, να κλέβουν την παράσταση και να κερδίζουν τις εντυπώσεις. Συνήθως, γίνονται πολύ καλοί πωλητές ή εμπορικοί αντιπρόσωποι.

Και τώρα που μεγάλωσες δευτερότοκη, πώς θα θεραπευτείς απ’ την … ρετσινιά της «μικρής» που ακόμα σε ακολουθεί;

Όταν ήσουνα μικρή δεν μπορούσες ίσως να εκτιμήσεις τα όπλα σου, κάτω από το βάρος του ανταγωνισμού και της διαρκούς σύγκρισης. Τώρα όμως, κοίταξε πίσω κι αξιολόγησε τη ζωή σου : Ήσουν και είσαι μια «μεγάλη» μικρή. Μια γυναίκα με « δυνατά φτερά».

·        Είσαι καταφερτζού, είσαι  γοητευτική προσωπικότητα

·        Προχωράς θαρρετά στη ζωή

·        Είσαι μαχητική κι ευέλικτη

·        Μπορείς να συγχωρείς τον εαυτό σου όταν δεν είναι τέλειος.

·   Βλέπεις την ουσία, δεν αναλώνεσαι με λεπτομέρειες, κερδίζεις πολύτιμο χρόνο κι ενέργεια στη ζωή.

·        Είσαι διπλωμάτισσα.

·        Βρήκες ανοιχτό το δρόμο για ν’ ανεξαρτητοποιηθείς, ο πρωτότοκος είχε φάει το λούκι του περιορισμού απ’ τους γονείς. Πάτησες δηλαδή πάνω σε « νέα δεδομένα», που ήταν απ’ τον προκάτοχό σου με αίμα κατακτημένα.

·       Δεν ήσουν ποτέ χειρότερη απ’ τον πρωτότοκο, που αν δεν κατάφερνε να είναι « πολύ καλός», τον έβγαζαν αυτόματα « πολύ κακό».

·    Συναισθάνσου το βάρος του πρωτότοκου. Δεν διάλεξε τα πρωτεία του όπως δεν διάλεξε και το βάρος που επωμίστηκε.

·        Και συγχώρεσέ τον για την ευτυχο-ατυχία του…

Έτσι λοιπόν, η σειρά  με την οποία γεννηθήκαμε μέσα στην οικογένεια είναι μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις που διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που  δημιουργούν αυτές τις δυναμικές;

·        Η σχέση των γονιών σου μεταξύ τους ( ως ζευγάρι )

·        Το αν υπήρξαν δυσκολίες για να αποκτηθούν περισσότερα παιδιά

·        Το αν «χάθηκαν» άλλα παιδιά πριν να γεννηθείς εσύ.

·     Η σχέση του καθένα απ’ τους δυό γονείς σου με το παρελθόν του: Τι θέση είχε στη δική του πατρική οικογένεια;

Τι σχέσεις είχε με τ’ αδέλφια του;

·        Ο αριθμός και το φύλο των δικών σου αδελφών

( σχέσεις ανταγωνισμού μεταξύ σας, έλλειψη πνεύματος συνεργασίας )

·     Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας ( αν είχε να προσφέρει σε όλα τα παιδιά εξίσου το ίδιο στάνταρτ ζωής φτωχό ή πλούσιο, αν τα ένωσε ή τα χώρισε μεταξύ τους λόγω διακρίσεων κλπ )

·     Το πώς αλληλεπιδρούσες με τα άλλα σου αδέλφια, σύμφωνα ο καθένας μας με το χαρακτήρα του;

Τα έχεις αποδεχτεί;

Όλα αυτά εξηγούν και το γιατί τα παιδιά μας, αν και έχουν όλα γεννηθεί απ’ την ίδια, τη δικιά μας κοιλιά, και ανατράφηκαν από τους ίδιους ανθρώπους ( εμάς και τον άντρα μας ),  είναι εντέλει τόσο διαφορετικά. Μα, γιατί υποσυνείδητα, δεν τ’ αντιμετωπίσαμε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο.  Και γι’ αυτό, σαν υπεύθυνες μητέρες ( … και γιαγιάδες ) είναι καλό να θυμόμαστε πως ποτέ και για κανέναν λόγο, δεν πρέπει να τα συγκρίνουμε μεταξύ τους.

Εδώ βέβαια δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουμε και το ρόλο άλλων παραγόντων, που παίζουν  εξίσου μεγάλο ρόλο όπως είναι  η ιδιαίτερη « προίκα» του καθενός μας : Οι γενετικές μας καταβολές όταν ερχόμαστε στη ζωή, αλλά κι οι ιδιαίτερες επιθυμίες μας, όπως και η αποφασιστικότητα που θα δείξουμε για να τις κάνουμε πραγματικότητα.

© Δώρα Νικολαΐδου